Konferencja naukowa: „Współczesna Ukraina – trwałość czy rozpad?”

W dniu 22 października 2014 r. w siedzibie Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk przy ul. Polnej 18/20 w Warszawie odbyło się zebranie Oddziału Warszawa Polskiego Towarzystwa Geopolitycznego (rys. 1), którego zasadniczą część stanowiła konferencja tematyczna pt. „Współczesna Ukraina – trwałość czy rozpad?” – poświęcona aktualnym wydarzeniom na Ukrainie.

Rys. 1. Porządek obrad OW PTG w dniu 22.10.2014 r.

Konferencję poprzedziło zebranie formalne otworzone przez dyrektora ISP PAN prof. zw. dr. hab. Eugeniusza Cezarego Króla, który jako Gospodarz powitał członków OW PTG. Następnie przewodniczący OW PTG dr Tadeusz Zbigniew Leszczyński powitał nowych członków PTG i poprosił honorowego prezesa PTG prof. dr. hab. Leszka Moczulskiego o wręczenie im legitymacji członkowskich. Do PTG przystąpili: prof. nadzw. dr hab. Paweł Soroka, prof. nadzw. dr hab. Jan Szul, dr Agnieszka Chabowska-Litka, dr Małgorzata Pawłowicz, p. Małgorzata Żukowska, dr Marcin Jurgilewicz, dr Eugeniusz Piedziuk, dr Włodzimierz Nowacki.

W dalszej kolejności przewodniczący OW PTG poinformował o najnowszych działaniach i projektach wydawniczych realizowanych w ramach PTG. Przedstawione zostały m.in.:

–              najnowsze publikacje PTG (G. Baziur, „Wybrane kraje i problemy Europy Zachodniej po II wojnie światowej”, PTG, Kraków 2014) oraz Instytutu Geopolityki (T.Z. Leszczyński (red.), „Geopolityka na Bałkanach”, IG, Warszawa-Częstochowa 2014, T.Z. Leszczyński (red.), „Gospodarka państw bałkańskich”, IG, Częstochowa 2014),

–              oferty współpracy z OW PTG wyrażone przez inne oddziały PTG (inicjatywa Oddziału Kraków w zakresie organizacji w I półroczu 2015 r. paneli dot. „Geopolityki Eugeniusza Romera” i „Roli islamu we współczesnym świecie”) oraz inne stowarzyszenia (prelekcja prezesa Instytutu Geopolityki dr. Leszka Sykulskiego poświęcona rosyjskim wojnom informacyjnym i buntowniczym, http://geopolityka.net/rosyjskie-wojny-informacyjne-prelekcja/, na UW w dniu 13.11.2014 r. i udział przewodniczącego OW PTG w zebraniu Stowarzyszenia Kombatantów Misji Pokojowych ONZ);

–              plany wydawnicze OW PTG (PTG uzyskało 10 ISBN, wydano 1 ww. skrypt akademicki opracowany przez dr. Baziura, planowane jest wydanie kolejnych publikacji, w tym: „Współczesna Ukraina – trwałość czy rozpad?” – grudzień 2014, „Bezpieczeństwo energetyczne Ukrainy” – styczeń 2015, „Bezpieczeństwo Europy” – kwiecień 2015).

Konferencja „Współczesna Ukraina – trwałość czy rozpad?” w intencji organizatorów miała mieć charakter forum naukowo-eksperckiego – rzetelnie starającego się przybliżyć i wyjaśnić poruszaną problematykę. Konferencja nie miała charakteru wiecu politycznego, będącego instrumentem poparcia lub potępienia dla określonych poglądów czy tez dotyczących Ukrainy. Konferencja została podzielona na dwa panele, w których głównymi blokami tematycznymi były następujące zagadnienia: stan państwa i społeczeństwa, stan gospodarki, polityka zagraniczna (kontekst stosunków ze Stanami Zjednoczonymi, Unią Europejską oraz Rosją), działania Rosji wobec Ukrainy, a także Ukraina i geopolityka.

Komitet Organizacyjny Konferencji w składzie: dr Tadeusz Z. Leszczyński – przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, dr Konrad Świder – moderator konferencji, mgr Agnieszka Stec – członek (jako przewodnicząca Komisji Studiów Ukraińskich PTG) zaprosił następujących ekspertów i naukowców – uznanych specjalistów w swoich dziedzinach, gwarantujących wysoki poziom merytoryczny: Tadeusza Andrzeja Olszańskiego – eksperta Ośrodka Studiów Wschodnich, dr. Andrzeja Szeptyckiego – adiunkta w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr. hab. Włodzimierza Marciniaka – znanego sowietologa, dr. Henryka Borko – publicystę ekonomicznego „Gazety Finansowej”, prof. dr. hab. Leszka Moczulskiego – znanego geopolityka, prof. dr. hab. Pawła Sorokę – koordynatora Polskiego Lobby Przemysłowego oraz dr. Roberta Potockiego – redaktora naczelnego periodyku „Studia Geopolitica”. Członkami Rady Naukowej konferencji zostali profesorowie Piotr Eberhardt (Przewodniczący), Wojciech Materski i Julian Skrzyp. Patronat honorowy nad spotkaniem objął ISP PAN, a patronat medialny „Gazeta Finansowa”.

Na początku konferencji moderator tytułem wprowadzenia w jej problematykę po krótkiej charakterystyce tła wydarzeń na Ukrainie z przełomu 2013 i 2014 r. odniósł się do zasadniczych kwestii determinujących obecną sytuację Ukrainy: podziałów wewnętrznych, radzieckiej genezy współczesnej państwowości ukraińskiej, koncepcji federalizacyjnych, problemu wschodniej Ukrainy (Donbas), zaangażowania mocarstw na Ukrainie, a także cech szczególnych gospodarki ukraińskiej. Następnie Referenci rozpoczęli swoje wystąpienia będące Ich odpowiedziami na sformułowane wcześniej pytania – mające miejscami charakter prowokacyjny, tj. akcentujący kwestię dezintegracji Ukrainy.

W ramach pierwszego panelu Tadeusz Andrzej Olszański (fot. 1) podkreślił, że w 1991 r. Ukraina nie zdobyła (nie wywalczyła) niepodległości, ale ją otrzymała, więc społeczeństwo ukraińskie nie poznało ceny ani wartości niepodległego państwa. Następnie zakwestionował tradycyjną dychotomię na wschód i zachód Ukrainy, zaznaczając, że zasadniczy dla Ukrainy jest podział pokoleniowy – na ludzi ukształtowanych w czasach radzieckich oraz już w niepodległej Ukrainie. Jednak stereotypy związane z wyobrażeniami zachodnich Ukraińców o Ukraińcach ze wschodu kraju stały się jedną z głównych przyczyn konfliktu w Donbasie. Zdaniem eksperta Ukraina nie jest zagrożona rozpadem, a bardziej rozbiorem, choć trwający konflikt może pogłębiać istniejące podziały i tworzyć nowe zagrożenia. Bardzo poważnym wyzwaniem dla spójności państwa ukraińskiego w tym kontekście wydaje się być widmo atamańszczyzny.

Fot. 1. Od lewej: T.A. Olszański, prof. dr hab. W. Marciniak, dr A. Szeptycki

Z kolei dr Andrzej Szeptycki w sposób kompleksowy scharakteryzował ukraińską politykę zagraniczną od czasu uzyskania przez Ukrainę niepodległości w 1991 r. aż do obecnej „epoki majdanu”. Ukraina niewątpliwie stanowi pole geopolitycznej rywalizacji mocarstw. Ukraińska polityka zagraniczna dzieliła społeczeństwo ukraińskie, zwłaszcza po „rewolucji pomarańczowej”, do czego przyczyniała się polityka Rosji. W opinii naukowca potencjalne zagrożenie dla integralności państwa ukraińskiego ujawniało się w różnych okresach, ale obecnie nie jest ono realne – polityka dążąca do rozbicia Ukrainy, pomijając kwestię Krymu i Donbasu, poniosła porażkę.

Prof. dr hab. Włodzimierz Marciniak podjął się próby scharakteryzowania poczynań Rosji wobec Ukrainy, przyjmując tezę, że Moskwa nie ma żadnej polityki wobec niej. Działania Rosji na Ukrainie stanowią element rosyjskiej polityki wewnętrznej, budowy „russkogo mira”, czemu miała służyć „russkaja wiesna” (analogia do „arabskiej wiosny” z 2011 r.). Działania Kremla wobec Ukrainy służą jego wewnętrznym interesom w Rosji, ujawnianiu się radykalnej opozycji i kierowaniu jej m.in. za pomocą patriotycznej retoryki w rejon walk w Donbasie. W przyszłości dalsza destabilizacja sytuacji na Ukrainie obróci się w konsekwencji przeciwko administracji kremlowskiej, wywołując wstrząsy w samej Rosji.

Dr Henryk Borko (fot. 2) odniósł się do tematyki gospodarki Ukrainy. Skrytykował system oligarchiczny krępujący możliwości rozwoju ekonomicznego kraju, wskazał na zjawiska głęboko patologiczne, jak np. korupcja czy brak przejrzystych reguł przepływu pieniądza. Ekspert stwierdził, że Ukraina ma wszelkie możliwości bycia bardzo bogatym krajem, lecz społeczeństwo ukraińskie jest w większości ekonomicznie bierne, a także pozbawione etosu gospodarowania. Zdaniem ekonomisty w obecnych warunkach coraz więcej wątpliwości budzi celowość pomocy gospodarczej dla Ukrainy, jak też kwestia ukraińskiej wdzięczności za tę pomoc, zwłaszcza Polsce.

Fot. 2. dr H. Borko podczas prelekcji w ISP PAN

Drugi panel rozpoczął się od wystąpienia prof. dr hab. Leszka Moczulskiego (fot. 3), który zmierzył się z problemem „sztuczności” i „naturalności” Ukrainy jako państwa. Uczony stwierdził, że takie postawienie sprawy nie ma nic wspólnego z geopolityką, gdyż nauka ta nie zajmuje się rzeczami „sztucznymi”, ale realiami. Ukraina jest najbardziej dynamicznym społeczeństwem w Europie w XXI w. – jeśli chodzi o radykalną zmianę polityczną. Najważniejszą cechą konstytuującą naród nie jest język czy religia, lecz wspólnota losu. I właśnie teraz we wspólnym losie, doświadczanym obecnie przez obywateli Ukrainy, wykuwa się jednolity naród ukraiński – jako byt jak najbardziej naturalny i realny. Profesor porównał narody ukraiński i rosyjski, zaznaczając, że pierwszy jest na fali wznoszącej, a drugi „spada w dół”.

Fot. 3. Od lewej: prof. nadzw. dr hab. P. Soroka, prof. dr hab. L. Moczulski, dr R. Potocki

Z kolei prof. nadzw. dr hab. Paweł Soroka wypowiedział się na temat przemysłu zbrojeniowego Ukrainy w kontekście jego kooperacji z Rosją. Ekspert scharakteryzował ukraiński przemysł obronny, będący jednym z największych przemysłów tego rodzaju na świecie, nastawionym głównie na eksport. Wskazał również na obszary, w których istnieje kooperacja rosyjsko-ukraińska, odziedziczona po Związku Radzieckim. Jednak w rosyjskim przemyśle obronnym można obserwować dążenia do autarkii, do uniezależniania się od postradzieckiej współpracy z Ukrainą. Na zakończenie profesor opowiedział o perspektywach współpracy Ukrainy z Polską w ramach kooperacji przemysłów zbrojeniowych obu krajów.

Ostatnim referentem na konferencji był dr Robert Potocki, który przeprowadził wnikliwą analizę zjawiska euromajdanu. Badacz zaprezentował ten fenomen w szerokim kontekście historycznym, społeczno-politycznym oraz geopolitycznym, ukazując jego „trzy twarze” – jako wystąpienie i bunt społeczeństwa obywatelskiego, jako forum prawicowych radykałów oraz jako instrument opozycji parlamentarnej, służący do obalenia administracji prezydenta Wiktora Janukowycza. Redaktor naczelny „Studia Geopolitica” wskazał na liczne paradoksy i wewnętrzne sprzeczności „majdanu” z odniesieniami do innych wydarzeń na obszarze postradzieckim. Istotnym elementem tego wystąpienia była próba charakterystyki postawy Rosji, która ze względów prestiżowych i propagandowych nie mogła dopuścić do zwycięstwa rządu kijowskiego w konflikcie w Donbasie, i będzie używała parapaństw donbaskich – analogicznie jak Abchazji oraz Osetii Południowej w przypadku Gruzji – jako elementu nacisku na Ukrainę.

Po wystąpieniach wszystkich mówców, zamiast dyskusji, na którą już nie było czasu, Tadeusz Andrzej Olszański i prof. Włodzimierz Marciniak zabrali głos ad vocem wobec wystąpienia dr. Roberta Potockiego. Następnie moderator dokonał krótkiego podsumowania konferencji, dziękując referentom, gościom oraz członkom PTG za przybycie i informując o planach opublikowania wyników konferencji. Na zakończenie zebrania krótko głos zabrał jeszcze przewodniczący OW PTG, który przypomniał o kolejnym zebraniu 21 stycznia 2015 r., mającym odbyć się w formie konferencji tematycznej – pt. „Bezpieczeństwo energetyczne Polski w Europie”.

Przypominamy, że istnieje możliwość włączenia się w prace dotyczące wymienionych powyżej publikacji, informacje w powyższej sprawie znajdziecie Państwo na stronie: https://ptg.edu.pl/towarzystwo/wydawnictwo/.

dr Konrad Świder, dr Tadeusz Z. Leszczyński